Evolución de los sistemas playa-duna en las Islas Baleares a partir de su gestión geomorfológica (2000-2021)
DOI:
https://doi.org/10.18172/cig.5174Palabras clave:
Islas Baleares, sistemas playa-duna, erosión, restauración, gestión, recuperaciónResumen
Para restaurar, mantener y proteger los sistemas playa-duna de las Islas Baleares se han aplicado diferentes técnicas de gestión. Se han basado en la emulación artificial de procesos naturales para favorecer la recuperación del sistema y en la instalación de elementos que impidan la frecuentación y el pisoteo de los sistemas dunares. Algunas técnicas son positivas mientras que otras han agravado los procesos erosivos por falta de criterios geomorfológicos. Este trabajo analiza las buenas y malas prácticas en los sistemas playa-duna de las Islas Baleares entre 2000-2021.
Descargas
Citas
Acosta, A.T., Jucker T., Prisco, I., Santoro, R. (2011). Passive recovery of Mediterranean coastal dunes following limitations to human trampling. In: M.L. Martínez, J.B. Gallego-Fernández, P.A. Hesp (Eds.), Restoration of coastal dunes (pp. 188-198).
Alonso, J., Alcántara-Carrió, J. Cabrera, L 2002. Tourism resorts and their impacts on the beach erosion at sotavento playas, Fuerteventura, Spain. Journal of Coastal Research 36, 1-7. https://doi.org/10.2112/1551-5036-36.sp1.1
Arens, S.M., Mulder, J.P., Slings, Q.L, Geelen, L.H., Damsma, P. 2013. Dynamic dune management, integrating objectives of nature development and coastal safety: exemples from the Netherlands. Geomorphology 199, 205–213. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2012.10.034
Ariza, E., Jiménez, J.A., Sardà, R., Villares, M., Pinto, J., Fraguell, R., Fluvià, M. 2010. Proposal for an integral quality index for urban and urbanized beaches. Environmental Management 45, 998-1013. http://doi.org/10.1007/s00267-010-9472-8
Balaguer, P. 2012. Implicaciones de la Geomorfología en las Iniciativas de Gestión Integrada de la Zona Costera. In: A. Rodríguez-Perea, G.X., Pons, F.X. Roig-Munar, J.Á. Martín-Prieto, M. Mir-Gual, J.A. Cabrera (Eds.), La gestión integrada de playas y dunas: experiencias en Latinoamérica y Europa (pp. 45-60). Monografies de la Societat de Història Natural de les Balears,19.
Balaguer, P., Roig-Munar, F.X. 2016. Coastal Dune Systems and the concept of Integrated Coastal and Marine Management (ICMM). In: F.X. Roig-Munar y F.J. Quintana (Eds.), Restauración y Gestión de Sistemas Dunares. Estudio de casos (pp. 201-220). Càtedra d'Ecosistemes Litorals Mediterranis.
Boak, E., Turner, L. 2005. Shoreline definition and detection: a review. Journal of Coastal Research, 21 (4), 688-703. https://doi.org/10.2112/03-0071.1
Bouma, T.J., Temmerman, S., van Duren, L.A., Martini, E., Vandenbruwaene, W., Callaghan, D.P., Balke, T., Biermans, G., Klaassen, P.C., van Steeg, P., Dekker, F., van de Koppel, J., de Vries, M.B., Herman, P.M.J. 2013. Organism traits determine the strength of scale-dependent bio-geomorphic feedbacks: A flume study on three intertidal plant species. Geomorphology 180, 57-65. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2012.09.005
Brown, A., McLachlan, A. 1990. Ecology of sandy shores. Elsevier, Hardbound.
Cabrera-Vega L.L., Cruz-Avero N., Hernández-Calvento L., Hernández- Cordero A.I., Fernández-Cabrera E. 2013. Morphological changes in dunes as an indicator of anthropogenic interferences in arid dune fields. Journal of Coastal Research 65, 1271–1277. https://doi.org/10.2112/SI65-215.1
Carter, R. 1988. Coastal environments. An introduction to the physical, ecological and cultural systems of coastlines. London: Academic Press.
Castelle, B., Laporte-Fauret, Q., Marieu, V., Michalet, R., Rosebery, D., Bujan, S., Lubac, B., Bernard, J.-B., Valance, A., Dupont, P., Ould El Moctar, A., Narteau, C. 2019. Nature based solution along high-energy eroding sandy coasts: preliminary tests on the reinstatement of natural dynamics in reprofiled coastal dunes. Water 11-12, 2518. https://doi.org/10.3390/w11122518.
Charlier, R.H., De Meyer, C.P. 1989. Coastal defense and beach renovation. Ocean and Shorline Management 12, 525-543. https://doi.org/10.1016/0951-8312(89)90029-5
Davidson-Arnott, R., MacQuarrie K., Aagaard, T. 2005. The effect of wind gusts, moisture content and fetch length on a beach. Geomorphology 68, 115-129. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2004.04.008
Delgado-Fernández, I. 2011. Meso-escale modelling of aeolian sediment imput to coastal dune. Geomorphology 130, 230-243. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2011.04.001
Delgado-Fernandez, I., O’Keeffe, N., Davidson-Arnott, R.G.D. 2019. Natural and human controls on dune vegetation cover and disturbance. Sci. Total Environ. 672, 643–656. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2019.03.494
Gallego-Fernández, J.B., Sánchez, I.A., Ley, C. 2011. Restoration of isolated and small coastal sand dunes on the rocky coast of northern Spain. Ecological Engineering 37, 1822-1832. https://doi.org/10.1016/j.ecoleng.2011.06.017
García, M., Gallego, J., Williams, A.T., García, F. 2001. A coastal dune vulnerability clasificación. A case study of the SW Iberian Peninsula. Journal of Coastal Research 17 (4), 802-811.
Garrote, J., Garzón, G. 2004. Análisis del retroceso del frente de costa usando fotogramas aéreos, Oyambre (Cantabria). In: R. Blanco, J. López, A. Pérez Alberti, (coord.), Procesos geomorfológicos y Evolución Costera. Universidade de Santiago de Compostela, Santiago de Compostela, pp. 51-65.
Gómez-Piña, G., Muñoz-Pérez, J.J., Ramírez, J.L., Ley, C. 2002. Sand dune management problems and techniques, Spain. Journal of Coastal Research, (36), 325-332. https://doi.org/10.2112/1551-5036-36.sp1.325
Gómez-Pujol, Ll., Roig-Munar, F.X, Fonós, J.J. Balaguer, P. Mateu, J. 2013. Provenance-related characteristics of beach sediments around the island of Menorca, Balearic Islands (western Mediterranean). Geo-Marine Letters 33, 195-208. http://doi.org/10.1007/s00367-012-0314-y
Grafals-Soto, R., Nordstrom, K. 2009. Sand fences in the coastal zone: intended and unintended effects. Environmental Management 44, 420-429. http://doi.org/10.1007/s00267-009-9331-7
Hesp, P.A. 1988. Surf zone, beach and foredune interactions on the Australian southeast coast. Journal of Coastal Research Special Issue 3, 15-25.
Hesp, P.A. 2002. Foredunes and blowouts: initiation, geomorphology, and dynamics. Geomorphology 48, 245-268. https://doi.org/10.1016/S0169-555X(02)00184-8
Hesp, P.A., Hilton, M. 2011. Restoration of Foredunes and Transgressive Dunefields: Case Studies from New Zealand. In: M. L. Martínez, J. B. Gallego-Fernández, P. A. Hesp (Eds.), Restoration of coastal dunes (pp. 67-92).
Hesp, P.A., Walker, I.J. 2012. Three-dimensional aeolian dynamics within a bowl blowout during offshore winds: Greenwich Dunes, Prince Edward Island, Canada. Aeolian Research 3, 389-399.
Laranjeira, M.M, Pereira, A., Williams, A.T. 1999. Comparison of two checklist methods for assessment of coastal dune vulnerability. Bol. Inst. Esp. Oceanogr 15 (1-4), 259-268.
Leatherman, S.P. 1997. Beach Rating: A Methodological Approach. Journal of Coastal Research 13 (1), 253-258. http://www.jstor.org/stable/4298614.
Ley, C. 2012. Restauración de dunas: el caso espanyol. In: A. Rodríguez-Perea, G.X. Pons, F.X. Roig-Munar, J.Á. Martín-Prieto, M. Mir-Gual, J.A. Cabrera (Eds.), La gestión de playas y dunas: experiencias en Latinoamérica y Europa, pp. 141-157. Monografies Societat Història Natural de les Balears,19.
Ley, C., Gallego-Fernández J., Vidal, C. 2007. Manual de restauración de dunas costeras. Ministerio de Medio Ambiente, Rural y Marino. http://www.mapama.gob.es/es/costas/publicaciones/cap01_introduccion_tcm7198449.pdf
Lithgow, D., Martínez, M.L., Gallego-Fernández, J.B., Hesp, P.A., Flores, P., Gachuz, S., Rodríguez-Revelo, N., Jiménez-Orocio, O., Mendoza-González, G., Álvarez-Molina, L.L. 2013. Linking restoration ecology with coastal dune restoration. Geomorphology 199, 214-224. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2013.05.007
Lynch, K., Jackson, D.W., Cooper, J. A. 2010. Coastal foredune topography as a control on secondary airflow regimes under offshore winds. Earth Surface Processes and Landforms 35 (3), 344-353. http://doi.org/10.1002/esp.1925
Martín-Prieto, J.A., Roig-Munar, F.X., Pons, G.X., Rodríguez-Perea, A. 2009. La foredune como elemento estabilizador en sistema playa-duna. In: J.A. Morales, M. Cantado, A. Rodríguez, I. Delgado (Eds.), Nuevas contribuciones sobre geomorfologia litoral, Universidad de Huelva, pp. 45-48.
Martín-Prieto, J.A., Roig-Munar, F.X., Rodríguez-Perea, A. 2007. Análisis espacio temporal (1956-2005) de la foredune de cala Mesquida (N Mallorca) mediante el uso de variables geoambientales y antrópicas. In: Ll. Gómez-Pujol, J. Fornós (Eds.), Investigaciones Recientes (2005-2007) en Geomorfología Litoral, pp. 137-140. Palma de Mallorca.
Martín-Prieto, J.A., Roig-Munar, F.X., Rodríguez-Perea, A., Pons, G.X. 2010. Evaluació de la línea de costa de la platja de es Trenc (S. Mallorca). In: J. Mayol, Ll. Muntaner, O. Rullán (Eds.), Homenatge a Bartomeu Barceló i Pons, geògraf, pp. 423-440. Palma.
Mayol, J. 2006. Un gran projecte de postguerra: La repoblació forestal de les dunes de Formentera. Revista Eivissa, 44-45, 9-16.
McLaughlin, S., McKenna, J., Cooper, J.A. 2002. Socio-economic data in coastal Vulnerability indices: constraints and opportunities. Journal of Coastal Research SI 36, 487-497. https://doi.org/10.2112/1551-5036-36.sp1.487
Miot da Silva, G., Hesp, P.A., Peixoto, J., Dillenburg, S. R. 2008. Foredune vegetation patterns and alongshore environmental gradients: Moçambique beach, Santa Catarina Island, Brazil. Earth Surface Processes and Landforms 33, 1557-1578. http://doi.org/10.1002/esp.1633
MMA, Ministerio de Medio Ambiente. 2005. Hacia una gestión sostenible del litoral español. Ministerio de Agricultura, Alimentación y Medioambiente. Available at: http://www.magrama.gob.es/
Nordstrom, K.F. 2008. Beach and dune restoration. Cambridge University Press, Cambridge.
Psuty, N. 1990. Foredune mobility and stability, Fire Island, New York. In: K. Norstrom, N. Psuty, y B. Carter (Eds.), Coastal Dunes: Form and Process, pp. 159-178. John Wiley Interscience, London.
Psuty N.P., Silveira T.M. (2013) Restoration of Coastal Foredunes, a Geomorphological Perspective: Examples from New York and from New Jersey, USA. In: Martínez M., Gallego-Fernández J., Hesp P. (eds) Restoration of Coastal Dunes. Springer, Berlin, Heidelberg. https://doi.org/10.1007
Rodríguez-Perea, A., Servera, J., Martín-Prieto, J.A. 2000. Alternatives a la dependència de les platges de les Balears de la regeneració artificial: Informe METADONA. Universitat de les Illes Balears: Col·lecció Pedagogia Ambiental,10.
Roig-Munar, F.X. 2004. Análisis y consecuencias de la modificación artificial del perfil playa-duna por el efecto mecánico de su limpieza. Investigaciones geográficas 33, 87-103. https://doi.org/10.14198/INGEO2004.33.07
Roig-Munar, F.X. 2011. Aplicació de criteris geomorfològics en la gestió dels sistemes litorals arenosos de les Illes Balears. Tesis doctoral inédita. Departament de Ciències de la Terra, Universitat de les illes Balears, 366 pp.
Roig-Munar, F.X., Martín-Prieto, J.A. 2005. Efectos de la retirada de bermas vegetales de Posidonia oceánica sobre playas de las islas Baleares: consecuencias de la presión turística. Investigaciones geográficas de México 57, 39-52. ISSN 2448-7279.
Roig-Munar F.X., Martín-Prieto J.A., Comas-Lamarca, E., Rodríguez-Perea, A. 2006. Space-time analysis (1956-2004) of human use and management of the beach dune systems of Menorca (Balearic I.). Journal of Coastal Research Special Issue 48, 107-111. http://doi.org/10.13140/RG.2.1.2551.2408
Roig-Munar, F.X., Rodríguez-Perea, A., Martín-Prieto, J.A., Pons, G.X. 2009. Soft Management of Beach-Dune Systems as a Tool for their Sustainability. Journal of Coastal Research Special Issue 56, 1284-1288. https://www.jstor.org/stable/25737995
Roig-Munar, F.X., Fraga, P., Martín-Prieto, J.Á., Pons, G.X., Rodríguez-Perea, A. 2009. Fixació i estabilització de sistemes dunars a les Illes Balears per processos de forestació: el cas de Menorca. Boll. Soc. Hist. Nat. Balears 52, 129-140
Roig-Munar, F.X., Martín-Prieto, J.A., Rodríguez-Perea, A., Pons, G.X., Mir-Gual, M. 2012. Alternativas ambientales en la gestión de playas y sistemas dunares en las Islas Baleares. In: A. Rodríguez-Perea, G.X. Pons, F.X. Roig-Munar, J.Á. Martín-Prieto, M. Mir-Gual, J. A. Cabrera (Eds.) La gestión de playas y dunas: experiencias en Latinoamérica y Europa, pp. 77-91. Societat de Història Natural de les Balears.
Roig-Munar, F.X., Martín-Prieto, J.A., Rodríguez-Perea, A. 2015. Crítica a las diferentes medidas de restauración en sistemas playa-duna. El caso de las Islas Baleares y la Costa Brava. In: G. Málvarez, F. Navas, y E. Guisado Pintado (Eds.), VIII Jornadas de Geomorfología Litoral (pp. 81-84).
Roig-Munar, F.X., Martín-Prieto, J.A., Rodríguez-Perea, A., Balaguer, P. 2017. Gestión litoral en Menorca: un modelo basado en criterios geomorfológicos. In: L. Gómez-Pujol, G.X. Pons (Eds.), Geomorfología litoral de Menorca: dinámica, evolución y prácticas de gestión (pp. 191-212).
Roig-Munar, F.X., Martín Prieto, J.Á., Pintó, J., Rodríguez-Perea, A., Gelabert, B., 2018. Coastal management in the Balearic Islands. In: J.A. Morales, (Ed), The Spanish coastal systems. Dynamic processes, Sediments and Management. Springer, pp. 765-787.
Schooler, N.K., Dugan, J.E., Hubbard, D.M. 2019. No lines in the sand: Impacts of intense mechanized maintenance regimes on sandy beach ecosystems span the intertidal zone on urban coasts. Ecol. Indic. 106, 105457. http://doi.org/10.1016/j.ecolind.2019.105457
Servera, J. 1997. Els sistemes dunars litorals de les Illes Balears. Tesis doctoral. Departament de Ciències de la Terra, Universitat de les Illes Balears, 904 pp.
Short, A.D., Hesp, P. A. 1982. Wave, beach and dune interactions in southeast Australia. Marine Geology 48, 259- 284. https://doi.org/10.1016/0025-3227(82)90100-1
Walker, I.J., Hesp, P.A., Davidson-Arnott, R.G., Ollerhead, J. 2006. Topographic steering of alongshore airflow over a vegetated foredune: Greenwich Dunes, Prince Edward Island, Canada. Journal of Costal Research 22 (5), 1279-1291. https://doi.org/10.2112/06A-0010.1
Williams, A.T., Alverinho-Dias J., García Novo, F., García Mora, M.R., Curr, R., Pereira, A. 2001. Integrated coastal dune management: checklist. Continental Shell Research 21, 1937-1960. http://doi.org/10.1016/S0278-4343(01)00036-X
Williams, A.T., Davies, E. 1997. An innovative approach to integrated dune management. Denmark, EUCC Dune seminar, pp. 150-157.
Williams, A.T., Morgan, R. 1995. Beach awards and rating systems. Shore and Beach 63 (4), 29-33.
Woodroffe, C.D. 2002. Coasts: form, process and evolution. Cambridge University Press, Cambridge.
Descargas
Publicado
Cómo citar
Número
Sección
Licencia
El autor o autora conserva todos los derechos sobre su artículo y cede a la revista el derecho de la primera publicación, no siendo necesaria la autorización de la revista para su difusión una vez publicado. Una vez publicada la versión del editor el autor está obligado a hacer referencia a ella en las versiones archivadas en los repositorios personales o institucionales.
El artículo se publicará con una licencia Creative Commons de Atribución, que permite a terceros utilizar lo publicado siempre que se mencione la autoría del trabajo y la primera publicación en esta revista.
Se recomienda a los autores/as el archivo de la versión de editor en repositorios institucionales.